Askere Giden İşçinin Hakları ve Yükümlülükleri Nelerdir?

Türk hukuk sisteminde askerlik hizmeti, Anayasa’nın 72. maddesi gereğince her Türk vatandaşının vatan hizmeti olarak yerine getirmesi gereken zorunlu bir görevdir. Bu bağlamda, askerlik yükümlülüğü bulunan işçilerin, iş sözleşmeleri ve çalışma hayatı açısından çeşitli hakları ve güvenceleri bulunmaktadır. 4857 sayılı İş Kanunu, 1475 sayılı eski İş Kanunu’nun yürürlükte kalan 14. maddesi, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu ve ilgili diğer mevzuat, askere giden işçilerin haklarını belirleyen temel hukuki düzenlemeleri içermektedir.

Bu yazıda, askere giden işçilerin kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, yıllık izin hakları, sosyal güvenlik durumu, işsizlik maaşı ve iş güvencesi gibi önemli konular hukuki çerçevede ele alınacaktır.

1. Askere Giden İşçinin İş Sözleşmesi ve Feshi

Askere gitmek, iş sözleşmesinin feshi açısından hukuki olarak "zorunlu nedenlerden kaynaklanan fesih" kapsamında değerlendirilmektedir. 4857 sayılı İş Kanunu'nda, işçinin askerlik sebebiyle işten ayrılması özel olarak düzenlenmemiştir. Ancak, 1475 sayılı eski İş Kanunu’nun halen yürürlükte olan 14. maddesi, askerlik nedeniyle işten ayrılan işçiye kıdem tazminatı hakkı tanımaktadır.

a) Askere Giden İşçi Kendi İsteğiyle İşten Ayrılabilir mi?

Evet, işçi, zorunlu askerlik hizmeti nedeniyle iş sözleşmesini kendi isteğiyle feshedebilir. Bu fesih, İş Kanunu’nda istifa olarak değerlendirilmez, çünkü işçinin askere gitmesi kendi isteğine bağlı bir durum değildir. Askerlik nedeniyle işten ayrılan işçi, belirli koşulları sağladığı takdirde kıdem tazminatı almaya hak kazanır.

b) İşveren İşçiyi İşten Çıkarabilir mi?

İşveren, sırf işçi askere gideceği için onu işten çıkaramaz. Ancak, askere gitme sürecinde işçinin devamsızlık yapması veya işyerinde işleyişin olumsuz etkilenmesi gibi durumlarda, geçerli ve haklı sebeplerle fesih hakkı doğabilir. Bununla birlikte, işverenin iş sözleşmesini feshetmesi durumunda, işçiye kıdem tazminatı ödemek zorundadır.

2. Askere Giden İşçinin Kıdem Tazminatı Hakkı

1475 sayılı İş Kanunu’nun yürürlükteki 14. maddesine göre, askerlik nedeniyle işten ayrılan işçiler kıdem tazminatına hak kazanır. Ancak, işçinin kıdem tazminatı alabilmesi için bazı şartları yerine getirmesi gerekmektedir:

• İşçinin en az 1 yıl süreyle aynı işverene bağlı olarak çalışmış olması gerekir.
• İşçinin işten ayrılma sebebinin zorunlu askerlik hizmeti olması gerekir.
• İşçi, askerlik hizmeti için işten ayrıldığını dilekçe ile işverene bildirmelidir.

Bu şartları sağlayan işçiler, çalıştıkları her tam yıl için son brüt ücretleri üzerinden 30 günlük ücret tutarında kıdem tazminatı almaya hak kazanır.

Örnek Hesaplama: Eğer bir işçi, 5 yıl boyunca çalışmış ve son brüt ücreti 30.000 TL ise;

• 5 yıl x 30.000 TL = 150.000 TL kıdem tazminatı almaya hak kazanır.

3. Askere Giden İşçinin İhbar Tazminatı Hakkı

İhbar tazminatı, iş sözleşmesinin bildirim süresi tanınmaksızın feshedilmesi halinde ödenen bir tazminattır. Ancak, askerlik nedeniyle işçinin iş sözleşmesini sona erdirmesi, zorunlu bir durum olduğu için ihbar süresine uyma zorunluluğu bulunmaz. Dolayısıyla işçiye ihbar tazminatı ödenmez ve işçi de işverenden ihbar tazminatı talep edemez.

4. Askere Giden İşçinin Yıllık İzin ve Diğer Hakları

Yıllık izin hakkı, işçinin çalıştığı süre boyunca hak ettiği ve kullanmadığı izinlerin birikmesiyle oluşur. Askerlik nedeniyle işten ayrılan işçi, kullanmadığı yıllık izin ücretlerini işverenden talep edebilir.

Ücretli izin hakkı ise askerlik sürecinde geçerli olmaz. Çünkü iş sözleşmesi sona erdiği için, işçinin ücretli izin kullanma hakkı ortadan kalkar. Ancak, kullanılmamış yıllık izin günlerinin karşılığı işçiye nakden ödenir.

5. Askere Giden İşçinin İşsizlik Maaşı Hakkı

4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’na göre, işsizlik maaşı, kendi isteği dışında işsiz kalan sigortalı işçilere ödenir. Ancak, askerlik nedeniyle işten ayrılan işçi, kendi isteğiyle işten ayrılmış sayıldığı için askerlik öncesinde işsizlik maaşı alamaz.

Ancak, askerden dönen işçi, 30 gün içinde İŞKUR’a başvurması halinde işsizlik maaşı alabilir. Bunun için;

• İşçinin son 3 yıl içinde en az 600 gün sigorta primi ödenmiş olması,
• Askerlikten önceki son 120 gün kesintisiz sigortalı çalışması gerekir.

Eğer bu şartlar sağlanıyorsa, işçi askerden döndükten sonra işsizlik maaşı alabilir.

6. Askere Giden İşçinin İşe Geri Dönme Hakkı

Türk Borçlar Kanunu’nun 411. maddesi, askere giden işçiye işine geri dönme hakkı tanımaktadır. Buna göre, askerlik hizmetini tamamlayan işçi, terhis tarihinden itibaren 2 ay içinde eski işyerine başvurursa, işverenin işçiyi eski işi veya benzer bir işe geri alması gerekmektedir.

Ancak, işverenin işçinin geri dönüşünü kabul etmemesi halinde herhangi bir tazminat ödeme zorunluluğu bulunmamaktadır. Yine de, işçinin başvurusu halinde işe geri alınmaması işveren açısından haksız ve kötü niyetli bir uygulama olarak değerlendirilebilir.

7. Sosyal Güvenlik Hakları ve Prim Durumu

Askere giden işçilerin sigorta primleri, askerlik süresince yatmaz. Ancak, askerlik süresi borçlanılabilir. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre, işçi askerlik süresi kadar prim ödemesi yaparak bu sürenin emekliliğine sayılmasını sağlayabilir.

UYARI : Haklarınızı ararken, bir avukattan yardım almanız çok önemlidir. Usuli bir hata yapılması hak kayıplarına yol açabilir ve mağduriyet yaşayabilirsiniz.